franzlaimeperez@hotmail.com
2010
|
![]() |
|||||||||
Asamblea Constituyente ukanxa ¿Kunanakatsa aruskipapxani?
Qillqiri: Franz Laime Perez (Centro Cultural Jayma)
Walja maranakawa taqichaqana, jiliri irpirinakasaxa, ch’axwawayapxi. Uraqinakasata arxatasiñataki, jiwasanakpacha irnaqasxañataki, ukhamaraki jiwaspacha markachirinakasaru laqanchayañataki, ukanakxa janiwa ratuki jikxatawayktanti. Aka maraxa jilata Evo Morales Aymawa, Gobierno ukaru taqpacha Bolivia markpachata, jilïri irpirita mantawayi. Jupawa qhipqhipa maranakanxa, maki.
Asamblea Constituyente, utjañapataki ch’amt’awäraki. 2 de julio uka uruxa, khitinakasa amuyt’tiri, qillqt’iri, aruskipt’iri sarapxani, ukanakaruwa chhijllapxarakïna. Jutiri 6 de agosto uka uruwa Sucre markana qalltarakini.
Ukharuxa amuyt’awinaka qhanstayañaxa wakisirakiwa, ¿kunanakasa turkakiptayatäñapa? ¿Kunjamasa jakasiñsa muntanxa? ¿Khitinakasa markasa irptaspaxa? ¿Anqata jutiri jaqinakasa, kunanakasa derecho ukasa ukhamaraki deberes ukanakasa? Juk’ampinakata. Pusi tuqitwa amuyt’aña munarakta:
A) Warminakana derechonakapata: Niya yatitawa, Instituto Nacional de Estadística ukanxa, siwa; sapa tunka jilata kullakatxa, suxtaniwa warmïpxatayna, pusini ukaxa, chacharaki. Uka jakhukipawixa, saskistuwa, Bolivia Markanxa, warminakawa juk’amppachasa waljäpxarakitayna. Ukampisa aka maranakanxa, aka sistema de administración política, yaqha markanakata apanita amuyunxa, janiwa warminakaru kuna irnaqawinakarusa mantayapxkiti ciudad ukansa, ukhamaraki patansa. Espacios públicos de poder ukanakaru janiwa mantawayapxkiti. Jichhaxa taqinisa jiskht’asipxarakiñäni: ¿Janiti askïkaspa Chacha warmi irnaqañaxa?
B) Amuyunaka, yatinaka, arunaka, sarawinakasata: Aka pusi arunakaxa español arunxa, Interculturalidad uka aruruwa ch’amancharaki. Saña muniwa: jiwasanakpacha sartasiña pachpa arunakasampi, amuyunakasampi, sarawinakasampi, yatinaksampi. Ukhamaraki yaqha markanakampi mä aski qamañaru puriña. Yaqha culturanakampi, jani jisk’achawinakampi, jani thiyanukusiñampi, taqini aruskipt’asa taqi llamp’u chuymampi, kunsa kawkinsa irnaqasa suma qañanaru puriñataki. Escuela taypinsa wawanakasaxa nayraqata jiwasanakasana amuyunakasata yatxatapxäspa. Yatinakasata, arunakasata, sarawinakasata, ukxaruxa yaqha markanakata, culturanakapata yatxatapxarakispa. ¿Markasaxa kunjamasa yaqha markanakampi chikt’ata sartasini?
C) Anqata jutiri jaqinakata: Uñjtanwa, ist’araktanwa kumjamsa Santa Cruz ukana, anqata jutiri jaqinakaxa, nayraqata, jupanakaki Bolivia markasa irnaqañataki mayacht’asipxatayna. Logias satarakiwa jupanakana mä irnaqawipaxa, uka logias ukampixa jupanakakiwa khitinakasa kuna institucionarusa, kuna empresarusa mantañapa sapxirïtayna. Ukhamata juupanakakiwa poder katxarupxirïtayna. Ukhamaraki uka pachpa logias ukampixa khitinakasa jupanakata parlasipki ukaru amukt’ayaña amuyt’apxarakirïtayna. Ukhamaraki jiwayañatakisa amtapxirïtayna, ukhama siwa yatxatata Magui Talavera periodistaxa.
D) Uraqisata: Phisqha pataka maranakanxa, taqpacha markachirikasaruxa, anqata jutiri ñanqha jaqinakawa, uraqi aparawayatayna. Jicha maranakanxa kikpakiwa uñjasiskaraki. Jilata Angel Duran, Movimiento Sin Tierra uka ipxaraskaraki, mä panka qillqt’atapanxa yatiyarakiwa: mä familiakiwa tunka payani kuti uraqinaka churayasipxatayna. Familia Antelo jupanakaxa, jichhakamaxa 116.647 hectáreas Provincia Ñuflo de Chavez Santa Cruz ukana katuntasipxatayna. Walja familianakarakiwa uraqi katuntasirixa utji. ¿Pachamama uraqisaxa khitirusa lakiratakïniti? Yaqhatuqitanakata aruskipt’añaxa utjaskakiwa, jutiri Revista Panel ukanwa amuyt’askakiñäni, ukjaruwa jayt’awañäni.
|
![]() |